Drugie życie pałacu w Goszczu

Goszcz jest wsią sołecką położoną na płn.-wsch. krańcu województwa dolnośląskiego, ok. 5 km na północ od Twardogóry, w odległości ok. 8 km od granicy Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy, 50 km na płn.-wsch. od Wrocławia, przy drodze wojewódzkiej nr 439.

Pierwsza wzmianka o Goszczu pochodzi z bulli papieża Hadriana IV z roku 1155. Od XII do końca XV w. dobra goszczańskie należały do biskupów wrocławskich, a następnie stały się dobrami książęcymi.

W roku 1727 Goszcz stał się własnością małoletniego Heinricha Leopolda von Reichenbacha, który w roku 1744 założył goszczańskie wolne państwo stanowe. Niebawem Goszcz został siedzibą ordynacji jego rodu. Piąty ordynat, hrabia Heinrich Raphael (ur. 1865 r., zm. 1946 r.) musiał opuścić swój majątek rodowy w roku 1945, a po wojnie miejscowość była już na terenie Polski.

Zespół pałacowo-parkowy w Goszczu to

perełka architektoniczna,

którą doceni każdy profesjonalista – zarówno w zakresie architektury i budownictwa.

Barokowo-rokokowy pałac, wzorowany na najsłynniejszych francuskich rezydencjach w Wersalu i Vaux-le-Vicomte, powstał w 1749 r., po pożarze pierwszej rezydencji rodu Reichenbach-Goschütz – zaprojektowany przez budowniczego królewskiego Marcina Frantza, a następnie przebudowany (po kolejnym pożarze) w 1774 r. Główne skrzydło pałacowe wzniesione zostało w 1749 r., a wszystkie budynki wchodzące w skład kompleksu ukończono przed rokiem 1780. Ostatnia modernizacja miała miejsce w latach 1886 – 1888 i prowadził ją znany architekt wrocławski Karl Schmidt. Pałac był dwukondygnacyjny, posiadał piwnice, nakryty dachem mansardowym. Cała rezydencja to unikatowy na Dolnym Śląsku przykład zastosowania rokokowej ornamentyki w architekturze – co przypominało zespoły architektoniczno-parkowe: w Wersalu i w Wilanowie; pałac w Goszczu porównywany jest w literaturze do Wilanowa i Poczdamu.

Ze świetności kompleksu pozostały ruiny pałacu oraz budynki gospodarcze. Korpus pałacu spłonął w 1947 roku – zachowały się elementy okazałych piętnastomodułowych fasad, o bogatej rokokowej ornamentyce i dekoracyjne kamienne elementy architektoniczne.

Z czasem obiekt ulegał bezpowrotnej destrukcji – nie tylko pod wpływem warunków atmosferycznych, ale również wskutek braku stosownych zabezpieczeń. Stało się to troską zarówno dla mieszkańców, jak i dla władz samorządowych, które już niemal dwie dekady temu rozpoczęły starania, mające na celu ratowanie zabytku przed całkowitym unicestwieniem. Jednak wszystkie pomysły i zlecone opracowania – napotykały na przeszkodę, która blokowała gruntowne działania w tej kwestii.

Zakres i koszt wymaganych prac, wynikające z charakteru, skali i klasy tak unikatowego w skali Europy obiektu, jakim jest zespół pałacowo-parkowy w Goszczu – znacznie przekraczały możliwości budżetu Gminy Twardogóra. Zdeterminowany do działania samorząd Gminy Twardogóra zmuszony był (i jest nadal) realizować proces zabezpieczenia i rewitalizacji całego kompleksu sukcesywnie – na przestrzeni wielu lat, posiłkując się możliwymi do pozyskania środkami zewnętrznymi.

Dotychczas uratowano od zniszczenia i przekazano do użytku społeczności w 2013 r. fragment skrzydła północno-zachodniego (dawny maneż i stajnia), a w odrestaurowanych salach: teatralnej (d. maneż) i wielofunkcyjnej sali wystawienniczej (d. stajnia) odbywają się koncerty, przedstawienia, warsztaty i wystawy. W roku 2018 zrealizowano remont dachu budynku ogrodnika, w 2019 r. dokonano aranżacji wnętrza zakończonego etapu prac związanych z przebudową fragmentu skrzydła płn.-zach. W 2023 r. zakończono I etap remont dachu wschodniego skrzydła łącznikowego z bramą oraz rozpoczęto remont stolarki okiennej i drzwiowej.

Niespotykaną wcześniej

szansę stworzyły fundusze norweskie

i nabór wniosków o dotację zorganizowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
6 listopada 2020 r. okazało się, że projekt Gminy Twardogóra ratowania zabytkowego pałacu w Goszczu, znalazł się wśród 20 (spośród 224) złożonych wniosków, które uzyskały akceptację Komisji konkursowej. Umowa o przyznaniu pomocy na realizację Projektu została zawarta 28 stycznia br. Umowa na wykonanie robót budowlanych, konserwatorskich i restauratorskich pomiędzy Gminą Twardogóra a firmą Haras Budownictwo Sp. z o. o. – sp. k. została podpisana 28 lipca 2021 r. Tym samym rozpoczęto realizację wielkiego projektu pn. „Restauracja i rewitalizacja zabytkowego pałacu w Goszczu” w ramach w ramach Programu „Kultura”, współfinansowanego z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego na lata 2014-2021 i ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Projekt ten obejmuje zarówno działania infrastrukturalne, jak i ,,działania miękkie” związane z nadaniem ruinom nowej funkcji: kulturalnej i edukacyjnej, które zostały wypracowane w wyniku konsultacji społecznych.

Całkowitą wartość zadania określono wówczas na 2 430 682,58 €. Koszty kwalifikowane w ramach Projektu to 2 430 682,58 €, w tym kwota dofinansowania z funduszy norweskich i ministerialnych – w wysokości do 2 066 080,19 €, tj. do 85% kosztów kwalifikowanych.

Ważnym elementem projektu była współpraca z Partnerem Norweskim, tj. INTBAU Norway – organizacją zrzeszającą wybitnych architektów i ludzi kultury z Oslo: doradztwo i wymiana wiedzy w zakresie zarządzania dziedzictwem kulturowym, promowanie wartości tradycyjnej architektury, zwiększenie dostępu do sztuki, kultury i edukacji, a także wspólna organizacja wystaw i konferencji.

Jeszcze w trakcie realizacji projektu odbywały się wydarzenia kulturalno – edukacyjne, skierowane do różnych grup mieszkańców i turystów.

Prace remontowo-budowlane, instalacyjne i konserwatorskie, miały na celu zabezpieczenie konstrukcyjne murów korpusu głównego obiektu w formie

trwałej ruiny,

konserwację detalu oraz ograniczenie bezpowrotnej destrukcji. By obiekt ten mógł pełnić swoją nową rolę zainstalowano platformy widokowe, oprawy iluminacji, kamery monitoringu oraz udogodnienia dla osób niepełnosprawnych.

To bardzo trudna, ale jednocześnie inspirująca inwestycja – przed wykonawcą i inwestorem było wiele niewiadomych, bo kolejne etapy prac na bieżąco odkrywały tajemnice tego obiektu. Prace budowlane były prawdziwym wyzwaniem i wymagały ścisłej współpracy Gminy z organem konserwatorskim i wykonawcą robót. Już samo rozpoczęcie prac na terenie ruiny, znajdującej się w stanie katastrofalnym, obarczone było sporym ryzykiem: niestabilne lukarny, odpadające (czasem nawet półmetrowe) cegły gzymsowe, czy znajdujące się luzem na koronie murów dachówki – były sporym zagrożeniem dla pracujących tam fachowców. Konieczne było zastosowanie unikatowych rozwiązań, z wykorzystaniem podnośnika, pracującego pod dodatkowym nadzorem. Wyzwań było więcej, jak choćby montaż platform widokowych, który wymagał iście zegarmistrzowskiej precyzji.

Projekt rozszerzony został o konieczny remont i rewitalizację przylegającego do pałacu budynku łącznika wschodniego, gdzie organizowane jest lapidarium, do którego trafią artefakty, odnajdywane podczas prac remontowych na terenie całego kompleksu.

Bardzo ważnym uzupełnieniem prac remontowo-budowlanych w projekcie są

wydarzenia towarzyszące,

nawiązujące do historii tego miejsca i zrzeszających różne grupy kulturowe, społeczne i etniczne. Wyjątkowe koncerty, spektakle teatralne, warsztaty dla całych rodzin, wydarzenia cykliczne – wszystko to zostało zaplanowane na najbliższe lata.

Efektem całego przedsięwzięcia jest stworzenie przestrzeni stanowiącej centrum życia kulturalnego i społecznego Gminy Twardogóra, a także atrakcyjne miejsce dla turystów, którzy nie tylko mogą zwiedzać unikatowy zabytkowy pałac w Goszczu, ale również uczestniczyć w lokalnych wydarzeniach kulturalnych i edukacyjnych, związanych z niezwykłą historią tego miejsca.

tekst: Andrzej Makarczuk (UMiG Twardogóra),

fotografie: Marcin Wrześniacki (UMiG Twardogóra), Instytut Herdera w Marburgu